Vụ việc Bộ Tư pháp Hoa Kỳ (DOJ) thu giữ số Bitcoin (BTC) trị giá 3,6 tỷ đô la bị đánh cắp trong vụ hack sàn giao dịch tiền điện tử Bitfinex năm 2016 có tất cả các yếu tố của một bộ phim Hollywood: những con số khổng lồ, nhân vật chính với đầy đủ muôn hình vạn trạng của sự kì bí và mưu mô, đến nỗi mà Netflix đã dựng một bộ phim tài liệu về câu chuyện nổi tiếng này.
Tuy vậy, câu hỏi đặt ra là những anh hùng thầm lặng trong bộ phim hành động trinh thám này là ai? Các nhà pháp y liên bang từ nhiều cơ quan bao gồm Nhóm thực thi tiền điện tử quốc gia đã cẩn thận lần theo các dấu vết của tiền điện tử để thu thập chứng cứ. Feds cũng đã thu giữ các khoản tiền chuộc của vụ án tin tặc tấn công đường ống dẫn dầu Colonial được trả bằng tiền điện tử – thông tin đã xuất hiện khắp các mặt báo vào năm ngoái. Theo báo cáo Chainalysis cryptocrime 2022 được công bố gần đây, Sở Thuế vụ Hoa Kỳ (IRS) đã thu giữ số tiền điện tử trị giá 3,5 tỷ đô la vào năm 2021 trong các cuộc điều tra và cưỡng chế phi thuế quan cùng năm đó.
Các xu hướng chỉ ra tỉ lệ những tên tội phạm bất chính và những kẻ khủng bố sử dụng tiền điện tử làm nơi trú ẩn an toàn nhằm mục đích che giấu các khoản thu nhập bất chính, lợi nhuận bất hợp pháp, các khoản quyên góp và tài trợ khỏi các cơ quan thực thi pháp luật đang ngày một giảm dần. Ví dụ: Nhóm tin tặc Bitfinex được cho là đã chuyển một phần nhỏ Bitcoin sang sàn giao dịch darknet Alphabay và sau đó chuyển sang sàn giao dịch tiền điện tử thông thường. Đây là một trong những đầu mối quan trọng mà Feds sử dụng để bắt giữ các nghi phạm trong vụ án.
Nội dung bài viết
Các cơ quan thực thi pháp luật đang thực thi pháp luật ngày một hiệu quả trong việc điều tra tội phạm tiền điện tử
Các cơ quan quản lý và cơ quan thực thi pháp luật được chọn ở một số quốc gia đã thực sự nâng cao lợi thế về nghiệp vụ pháp y chuỗi khối (blockchain). Mặc dù những bước đi đầu tiên còn gặp nhiều khó khăn và mất phương hướng, một số G-men và phụ nữ đã chăm chỉ nâng cao kiến thức về việc tìm kiếm và thu giữ tài sản, truy tố trước tòa án và xử lý tiền điện tử bị tịch thu sau mỗi lần thắng kiện. Có thể nhận định rằng, mỗi bước đi của ngành pháp y blockchain này đều thể hiện sự phát triển của chuyên môn và nghiệp vụ đội ngũ quản lý đối với công nghệ đang dẫn đầu xu hướng 4.0 mang đầy tính đột phá này.
Trong quá tình điều tra, việc xuất hiện một vài sự bối rối hay cẩn trọng là điều có thể dễ dàng nhận ra khi tất cả công việc đều yêu cầu kiến thức sâu sắc về công nghệ blockchain. Các nền tảng blockchain có thể minh bạch nhưng các kỹ thuật công nghệ nền tảng khác nhau như tumblers, mixer, chain hopping và cấu trúc hạ tầng kỹ thuật (các giao dịch chia nhỏ và thực hiện nhiều lần chuyển giao để tránh bị giám sát) cần phải được hiểu và phân tích một cách vô cùng tỉ mỉ. Các nghi phạm có thể bị bắt về mặt vật lý nhưng các quan chức thực thi pháp luật cũng cần phải đảm bảo rằng các tài sản kỹ thuật số không bị các bị cáo hoặc đồng phạm bị cáo di chuyển ra những khu vực ngoài tầm với của họ. Các tài sản tiền điện tử bị thu giữ phải được tạm giữ an toàn ở những vùng không gian trong crypto mà các bên chức năng có thể quản lý trong trường hợp vụ án đang chờ điều tra và thụ lý.
Phía cảnh sát kinh tế chắc chắn không muốn tài sản tiền điện tử bị đánh cắp trong khi vụ án đang được khởi tố. Thông thường, các tài sản tiền điện tử bị tịch thu sẽ được bán đấu giá và số tiền thu được sẽ được chuyển vào các tài khoản chính phủ được chỉ định từ đầu. Tuy nhiên, khi có những nạn nhân vô tội, một quy trình để bồi thường là điều cần thiết để người dân có thể tin tưởng vào hệ thống tư pháp của đất nước.
Pháp y blockchain là một mảng của lĩnh vực Pháp y kỹ thuật số
Phân tích và pháp y blockchain là hai công việc có sự gắn kết với nhau. Hiện tại, các cơ quan chức năng cần có nhiều các lớp (layer) phối hợp điều tra để đưa những kẻ vi phạm ra trước công lý. Đầu tiên, sự thành công của việc quản lý và thực thi pháp luật trong việc theo dõi tội phạm tiền điện tử đến từ việc thắt chặt các quy định về Nhân diện khách hàng (KYC) đối với người dùng có nhu cầu chuyển đổi tiền pháp định sang tiền điện tử và ngược lại. Sau đó, các bên liên quan áp dụng thêm các công nghệ pháp y blockchain hay các nghiệp vụ cần thiết khác để đảm bảo tính an toàn và minh bạch trên không gian tiền điện tử. Chẳng hạn như việc thu thập dữ liệu và bằng chứng từ điện thoại di động và máy tính bị thu giữ của các nghi phạm.
Tiếp theo, các đối tác đơn vị cung cấp dịch vụ tiền điện tử tư nhân cần hỗ trợ các cơ quan chức năng trong việc giám sát tiền điện tử, các hành động và trường hợp thực thi. Một số công ty hiện tại đang cung cấp các công cụ nhằm tăng cường tính thông minh của blockchain như xác định ví bị nhiễm độc cũng như xác định điểm rủi ro của địa chỉ ví bằng cách sử dụng phân tích và kỹ thuật trí tuệ nhân tạo để gắn cờ các hành động nghi ngờ và hơn thế nữa. Với các công cụ và kỹ thuật như vậy, các cơ quan pháp y có thể thực hiện việc giám sát ngày một hiệu quả hơn. Như vậy, với việc được trang bị thông tin KYC theo luật Chống rửa tiền (AML), các công tố viên của các cơ quan quản lý liên quan đến chứng khoán, hàng hóa, thuế và các vấn đề tiền có thể dễ dàng nắm bắt và xử lý các yêu cầu bên ngoài phạm vi blockchain.
Thêm vào đó, sự hợp tác quốc tế cũng đóng vai trò vô cùng quan trọng, các cơ quan thực thi pháp luật cần hợp tác nhiều hơn với các đối tác ở các quốc gia khác, nhất là khi những kẻ phạm tội đều muốn cất giữ tài sản của chúng nằm ngoài tầm với của pháp luật. Trong đó, Lực lượng Đặc nhiệm Tài chính (FATF) là một cơ quan hoạch định chính sách liên chính phủ đóng một vai trò vô cùng quan trọng, có nhiệm vụ cân đối các quy tắc, hỗ trợ việc truy tố rửa tiền và bắt nguồn tài trợ cho khủng bố. FATF đã đưa ra các khuyến nghị liên quan đến tài sản ảo, chẳng hạn như bộ luật gửi tiền Travel rule, tuy vậy các quốc gia vẫn đang ở trong các giai đoạn thực hiện khác nhau. Lẽ tất yếu có thể hiểu được về sự mơ hồ về chủ quyền và vị thế của nhà nước khi mà toàn bộ thế giới tài chính đang trong quá trình chuyển đổi, với các quy tắc và thể chế quản lý vẫn đang trong quá trình xây dựng và phát triển.
Chuyên môn nghiệp vụ pháp y blockchain được phân bổ không đồng đều
Thành công gần đây của các cơ quan ở Hoa Kỳ và một số quốc gia khác có thể tạo nhận định rằng các cơ quan thực thi pháp luật ở khắp mọi nơi đều ủng hộ việc pháp y blockchain. Trên thực tế, các nhóm chuyên gia blockchain với các công cụ phân tích blockchain tối tân lại đưa ra quan điểm đối lập. Trong khi đó, nhiều cơ quan quốc gia còn chưa bắt đầu tìm hiểu và xây dựng đội ngũ cũng như kiến thức về lĩnh vực này.
Tính đến năm 2022, đã có hơn 50 quốc gia thiết lập các lệnh cấm trực tiếp hoặc gián tiếp với tiền điện tử. Trớ trêu thay, ngay cả các quốc gia đã có lệnh cấm tiền điện tử hoặc đang trong quá trình nghiên cứu đều cần phải thành thạo việc phân tích blockchain do tính toàn cầu và phi biên giới của công nghệ này.
Đơn cử như việc điều tra vụ hack sàn giao dịch Bitfinex có thể cho thấy rằng các bên liên quan có thể trở thành những khối gắn kết liên quan chặt chẽ với nhau. Với tội phạm tài chính, câu thần chú cho các cơ quan pháp luật luôn là “theo dõi dòng tiền điện tử”. Bản thân tính công khai và minh bạch của các giao dịch blockchain đã giúp đỡ rất nhiều cho các nhà chức trách trong việc theo dõi và truy tìm hoạt động tội phạm. Điều này lại càng trở nên thuận lợi cho các nhà quản lý nếu họ hợp tác và làm việc với các chuyên gia trong lĩnh vực blockchain.
Mặt khác, những người theo chủ nghĩa tự do tong thế giới tiền điện tử có vẻ không thích sự tham gia ngày càng nhiều của các cơ quan pháp y. Tuy vậy, chúng ta có thể nhận thấy một quan điểm có lợi cho cả đôi bên: Những hành lang bảo vệ như vậy tốt hơn cho tất cả những người có liên quan, bao gồm cả người tiêu dùng và các công ty trong ngành tiền điện tử. Nhìn chung mà nói, với tiềm năng và sức hút của ngành công nghiệp có giá trị lên tới hàng nghìn tỷ đô la, Blockchain có lẽ khó có thể tránh khỏi sự quan tâm và theo dõi của các nhà quản lý và chính phủ các nước.
